बीजप्रक्रिया म्हणजे काय ?

 

 
           🪴 वर्ल्ड शेतकरी ऑर्गनायझेशन 🪴

              

                  बीजप्रक्रिया म्हणजे काय ?

बीजप्रक्रिया (Bioprocessing) ह्या म्हणजे जैविक तत्वांच्या उपयोगाने ते उत्पादन करण्याची क्रिया. ते जैविक स्रोतांपासून विभिन्न उत्पादांचे निर्माण करण्यासाठी वापरले जाते. हे विभिन्न क्षेत्रांमध्ये वापरले जाते, जसे की औषधनिर्माण, खाद्यानिर्माण, कार्यालय प्रबंधन, जलसंयंत्र, अर्थशास्त्र, आणि इतर जैविक उत्पादनांच्या क्षेत्रांमध्ये.

बीजप्रक्रियेचा उद्देश जैविक स्रोतांपासून सामाग्री घेतली जाते, त्यांचा प्रदर्शन वाढविण्यासाठी किंवा विनामूल्य सामग्री निर्माण करण्यासाठी जैविक प्रक्रियांनी चालविली जातात. हे प्रक्रिया विभिन्न घटकांचे वापर, वेळेची आवश्यकता, साधने, प्रक्रिया ठेवण्याचे मार्ग इत्यादी स्थापित करण्यात येते.

बीजप्रक्रियेचे विविध आवेदन आहेत, ज्यांमध्ये म्हणजे सेल कला तयार करणे, सेल विकसित करणे, संपादनीय जीवाणू वापरणे, फेरमेंटेशन, उत्पादन प्रक्रिया, उत्पादनाची गुणवत्ता नियंत्रण करणे, उत्पादन प्रक्रिया सुधारणा करणे, विपणन व्यवस्थापन, बीज उत्पादन, जैविक उत्पाद निर्माण इत्यादी.

बीजप्रक्रियेचा वापर विभिन्न क्षेत्रांमध्ये फायद्यांसाठी आणि नवीन जैविक उत्पादांची विकसित करण्यासाठी केला जातो.

बियाण्यावर त्याच्या लागवडीपूर्वी करावयाची प्रक्रिया होय. त्यात बियाण्यांची पारख करणे, त्यांतील सकस बिया निवडणे, त्यांवर लेपन इत्यादी योग्य प्रक्रिया करणे, त्यांची उगवणशक्ती तपासणे आदी बाबींचा समावेश असतो. बीजप्रक्रिया केल्यावर त्यांपासून वाढीव दर्जेदार उत्पन्न अवश्य मिळते. ही लागवडीपूर्व करावयाची एक सोपी पण परिणामकारक प्रक्रिया आहे. याने तद्नंतरच्या कीटकनाशक फवारणीच्या खर्चात बचत होते. योग्य प्रक्रिया केलेले बियाणे पेरल्याने कमी अथवा जास्त ओलाव्यातही पीक एकसारखे येते. बीजप्रक्रिया केल्यामुळे पिकांची रोगप्रतिकार शक्ती वाढते, पीक जोमदार येते, जमिनीत नत्राचे स्थिरीकरण होते व जमिनीतील अपायकारक जीवाणूंसून पिकाचे संरक्षण होते.

❇️बीजप्रक्रियेसाठीचे साहित्य :
बियाणे, बुरशीजन्य औषधे: ॲझोटोबॅक्टर, रायझोबियम, सल्फर (गंधक), पाणी इत्यादी.

साधने : घमेले, बादली, रद्दी पेपर, हातमोजे इत्यादी.

बियाण्याची उगवणशक्ती तपासण्यासाठी बियाणे हे पेरणीपूर्वी किमान १५ दिवस अगोदर खरेदी करतात. या बियाण्याच्या साठ्यातील सुमारे १०० दाणे काढून ते, ज्या शेतात त्यांची पेरणी करावयाची आहे तेथील माती एका मातीच्या कुंडीत घेऊन पेरतात. अशा बियाण्याचे सुमारे ८ ते १० दिवसात कोंब निघतात. किती कोंब निघाले यावरून त्या विशिष्ट बियाण्याची उगवणशक्तीची टक्केवारी कळते. समजा,त्यापैकी ८३ कोंबच उगवले तर त्या बियाण्यांची उगवणशक्ती ८३% आहे असे अनुमान काढता येते.त्याप्रमाणात पेरणी करता येते.

बीजप्रक्रियेसाठी शुद्ध,निरोगी चमकदार व वजनदार बिया घमेल्यात घेतात. पेरणीसाठी वापरण्यात येणाऱ्या बियांवर व त्यांच्या आतही रोगाचे जीवाणू असू शकतात. त्यासाठी, हातात हातमोजे घालून बियांवर ५% गुळाचे पाणी शिंपडतात व नंतर त्यांवर बुरशीनाशक औषधे, संजीवके, सल्फर (गंधक) वगीरे रसायने योग्य प्रमाणात चोळतात. नंतर बियाणे थोडा वेळ सावलीत वाळवतात.

❇️बीजप्रक्रियेचे थोडक्यात फायदे

♻️बियांची उगवणक्षमता वाढते.
♻️रोपांची किंवा पिकांची रोगप्रतिकार शक्ती वाढते.
♻️पिकाच्या उत्पादनात वाढ होते.
♻️रोपे मरण्याचे प्रमाण कमी होते.

          🪴 *वर्ल्ड शेतकरी ऑर्गनायझेशन* 🪴
           World Shetkari Organization

❇️ Facebook Page :- https://www.facebook.com/AgroTechnology8881?mibextid=ZbWKwL

❇️ Facebook Group :- https://www.facebook.com/groups/741604163332568/?ref=share_group_link